Kul Nesîmî’nin ‘Kime Ne’ Redifli Meşhur Nefesi: Haydar Haydar’ın Tekkelerden Sahnelere Uzanan Asırlık Yolculuğu

“Ben melâmet hırkasını kendim giydim eğnime” sözleriyle başlayan ve “Haydar Haydar” ismiyle bilinen müzik eseri, geçmişten bugüne Türkiye kültürünün popüler repertuvar elemanlarından biri olmuştur. Güftesi Kul Nesîmî’nin “kime ne” redifli meşhur nefesine dayanan eserin, hemen her türünde seslendirilmiş örnekleri bulunmaktadır. Bununla birlikte, yazılı işitsel kaynaklar süreç içerisinde eserin farklı müzikal versiyonlarının oluştuğunu 1930’lu yıllardan itibaren taş plaklarda yer almaya günümüz kültür-sanat ortamlarında da sıklıkla seslendirilen versiyonun belirli bir değişim dönüşüm sürecine bağlı olarak oluştuğuna işaret etmektedir. Bu makalede takriben 20. yüzyılın ilk yarısından çeşitli arşiv yayınlarda nota ses kayıtları araya getirilerek, nefesin musiki icracıların yorumları neticesinde geçirdiği edebî değişikliklerin çeşitliliğin tanımlanması amaçlanmaktadır. Tümüyle araştırması belge karşılaştırmasına dayalı veri toplama yönteminin uygulandığı çalışmada, büyük kısmı defa okuyucu karşısına çıkacak özgün belgelerine verilerek literatürüne katkı sağlanması hedeflenmektedir. amaç doğrultusunda gerçekleştirilen çeyreğinden hazırlanan yazma matbu notalarda, başladığı görülmüştür. Özellikle el yazması notalarda “ilâhî” “nefes” tanımlamalarının alması, İstanbul çevresindeki dînî repertuvarının parçası olduğunu tekke tarikatların repertuvarında gelişip yaygınlaştığını ortaya koymaktadır. Günümüzde olan versiyonla ilgili bilgi dağarcığında melodinin kim tarafından bestelendiğine ilişkin herhangi kayda rastlanmazken, güfte şairinin anıldığı görülmektedir. Oysa tahminen 1900’lerin çeyreğinde hazırlanmış iki notada, Nâyî Şeyh Ali Rıza Efendi bestelendiği kaydedilmiştir. Hafız Âşir Efendi, Hüseyin Baba, Safiye Ayla gibi icracılar kaydedilmiş plaklarda, benzer veya kısmen ezgilerle icra edilmiş örneklerinin varlığına tesadüf edilmektedir. Notalar kayıtlarının sunduğu olanaklar çerçevesinde, yüzyıl boyunca ortamlarda şekillendiği bugün versiyonunun hale gelmesinde endüstrisinin rolü olduğu anlaşılmaktadır.